Nowotwór, to jedno z tych schorzeń, o którym w ostatnich latach słyszy się coraz częściej. Choroba ta dotyka tysięcy osób, szacuje się, że na całym świecie w przeciągu roku z jej przyczyny umiera 10 000 000 osób, oznacza to, że statystycznie co ok. 3-3,5 sekundy gdzieś na Ziemi przez nowotwór umiera jeden człowiek. W związku z tymi przerażającymi statystykami warto byłoby zdać sobie sprawę, czym w zasadzie jest nowotwór i w jaki sposób może on powstawać.
Na początek warto zauważyć, że nowotwór to nie jest pojedyncza choroba, a cała grupa chorób, powstająca w podobny sposób i dająca podobne skutki. Ich cechą charakterystyczną jest to, że dochodzi do zaburzenia podziału komórek – następuje on w sposób szybki i niekontrolowany, wskutek czego te nie stają się tworem typowym dla danych tkanek. Przez to w organizmie powstaje bardzo dużo komórek nieragujących (lub reagujących w małym stopniu) na pochodzące z organizmu bodźce. Grupują się one w groźne dla organizmu guzy.
Istotną cechą komórek nowotworowych jest to, że zaburzenia w ich funkcjonowaniu powstają wskutek działania czynników mutagennych. Często zdarza się, że słyszymy w radio czy telewizji lub czytamy w Internecie o tym, że spożywanie jakichś produktów, przebywanie w określonych miejscach lub pozostawanie wystawionym na działania niektórych urządzeń powoduje zwiększone prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór. Oznacza to tak naprawdę, że obcowanie z tymi przedmiotami lub w tym środowisku wystawia organizm na różnorodne czynniki mutagenne, sprzyjające powstawaniu zmian w komórkach, które przekształcają je w komórki nowotworowe.
Komórka nowotworowa posiada kilka cech, odróżniających ją od zdrowej komórki. Można wśród nich wyróżnić między innymi nieograniczony potencjał replikacyjny, wytwarzanie własnych czynników wzrostowych (dzięki czemu może się ona bez problemów powiększać, co jest konieczne do dokonania podziału), niewrażliwość na zewnętrzne czynniki hamujące wzrost (co oznacza, że organizm nie jest w stanie zmusić jej do zaprzestania podziałów), zdolność do tworzenia przerzutów nowotworowych oraz umiejętność tworzenia własnej sieci naczyń krwionośnych (tzw. angiogeneza), dzięki czemu może się ona odżywiać. Jak zatem sami widzicie, komórka nowotworowa różni się w znacząc sposób od zdrowej komórki, przez co organizmowi bardzo trudno jest poradzić sobie ze zmianami nowotworowymi.
Warto także wspomnieć o tym, że mutacje, które są przyczyną wystąpienia w komórce powyższych cech, nie następują skokowo – są procesem. Rozwijają się one przez wiele lat, początkowo nie powodując zazwyczaj objawów zewnętrznych. Przez to bardzo trudno jest odpowiednio wcześnie zdiagnozować nowotwór, najczęściej dochodzi do tego, gdy zmiany powstałe w jego wyniku są na tyle duże, że zakłócają funkcjonowanie ludzkiego organizmu.
Proces powstawania nowotworu jest nazywany kancerogenezą. Dzieli się ona na trzy etapy. Pierwszym z nich jest inicjacja – dochodzi do niej, gdy pod wpływem czynników mutagennych: zewnętrznych lub wrodzonych – dochodzi do uszkodzenia DNA pojedynczej komórki (uszkodzenia te polegają na zmianach w genach, kodujących białka, które uczestniczą w cyklu komórkowym – procesie wzrostu i podziału komórki). Jeśli nie obumrze ona lub miejsce w DNA, które uległo uszkodzeniu, nie zostanie naprawione, zostaje rozpoczęty proces powstawania nowotworu. Dochodzi wtedy do drugiej fazy, tzw. promocji. W jej trakcie zachodzą w komórce kolejne zmiany, które skutkują przemianą zdrowej komórki w komórkę nowotworu, polegające na wzroście jej potencjału do dokonywania niekontrolowanych podziałów. Co istotne, etap ten może trwać kilka lat lat i jest czasem, podczas którego nie dochodzi do wstępowania objawów. W jego trakcie dochodzi także do podziału komórek, a w efekcie ich namnożenia.
Trzecim etapem rozwoju nowotworu jest inwersja. W jej trakcie wskutek mutacji w komórkach nowotworowych uwidaczniają się zmiany fenotypowe (warto tu przypomnieć, że fenotyp to zestaw cech organizmu, takich jak np. wygląd zewnętrzny, który jest kodowany przez genotyp – w tym przypadku byłyby to uszkodzenia DNA komórkowego).
W momencie, gdy komórek nowotworowych jest już w organizmie wiele, rozpoczyna się ostatnia faza rozwoju nowotworu – progresja. W jej trakcie dochodzi do wytworzenia się z komórek nowotworowych guza. W czasie dalszego rozwoju guz ten rozwija zdolności do przerzutów, wskutek czego powstaje nowotwór złośliwy (rak), posiadający zdolność do migracji. Ten ostatni etap może trwać od kilku miesięcy do nawet paru lat.
Jak zatem możecie zauważyć, proces kancerogenezy, czyli powstawania nowotworów, jest czasochłonny, rozłożony na wiele lat. Od momentu wystąpienia pierwszej zmiany w organizmie chorego do czasu wystąpienia objawów niejednokrotnie mija wiele czasu, przez co trudno jest zdiagnozować nowotwór we wczesnej fazie jego rozwoju. Dlatego też tak ważne jest dokonywanie częstych badań, nawet wtedy, gdy czujemy się dobrze. Dzięki temu możliwe będzie zdiagnozowanie schorzenia w początkowym etapie jego rozwoju, a co za tym idzie wcześniejszego zastosowania leczenia, dającego większą szansę na pozbycie się nowotworu. Długi czas rozwoju choroby pozwala także na stosowanie zróżnicowanych terapii, w poszukiwaniu tej, która w konkretnym przypadku da najlepsze efekty. Oczywiście, im wcześniej zdiagnozuje się niepożądane zmiany w organizmie, tym większy jest czas na ich zastosowanie. Pamiętajmy zatem, by regularnie badać się pod kątem możliwości wystąpienia różnorakich zmian nowotworowych, gdyż od tego może zależeć nasze życie i zdrowie.
Jeśli chodzi o najczęstsze objawy nowotworów, dzięki którym można rozpoznać niepożądane zmiany wewnątrz organizmu, jak już wspomniano, ujawniają się późno. Można do nich zaliczyć między innymi:
- długotrwałe powiększenie węzłów chłonnych;
- przedłużająca się gorączka;
- bóle głowy;
- zmiany skórne (w tym owrzodzenia);
- zmniejszenie wydolności fizycznej;
- niekontrolowane chudnięcie;
- problemy ze snem;
- częste wymioty;
- trudności w oddychaniu;
- wystąpienie asymetrii w budowie narządów;
- bóle brzucha;
- bigunki.
Są to oczywiście objawy ogólne, ich wystąpienie nie oznacza, że jest się chorym na nowotwór, a jedynie, ze istnieje taka możliwość i należy przebadać się pod tym kątem. Różne rodzaje nowotworów charakteryzują się też zróżnicowanymi objawami, w zależności od miejsca występowania czy zmian, które zdążyły zajść w komórkach.
Nowotwór jest zatem poważną chorobą, o długotrwałym rozwoju, niosącą za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, której objawy mogą wystąpić na wiele lat po pierwszych zmianach w komórkach. Pamiętajcie zatem o częstym badaniu, nawet wtedy, gdy nie występują jeszcze objawy. Pozwoli to bowiem na szybką diagnozę i ułatwi dalsze leczenie.
Bibliografia:
M. Markowicz, Objawy nowotworów u dzieci;
T. Jastrzębski, Kancerogeneza, czyli jak powstaje rak;
J. Goliński, Jakie są najczęstsze objawy raka;
C. Willyard, Jak rośnie nowotwór?;
M. Krzakowski, Onkologia kliniczna;
Nowotwory – wprowadzenie [w:] Krajowy rejestr nowotworów.